O wpływie Obywatela Kane’a Orsona Wellesa już raz Bryan Young pisał. Tam jednak koncentrował się bardziej na aspektach niefabularnych. Tym artykule postanowił naprawić tamto niedopatrzenie.
„Obywatel Kane” to jeden z tych filmów, który pojawia się na każdej wielkiej liście. Krytycy kochają go, entuzjaści filmów także, filmowcy również. Wydany w 1941 ukazuje życie Charlesa Fostera Kane’a. Kane jest magnatem prasowym luźno bazującym na prawdziwej osobie, Williamie Randoplhie Hearstcie, który przez wiele lat pozwolił, by władza i bogactwo skorumpowało go. Film wyreżyserował, napisał i zagrał główną rolę Orson Welles, a „Obywatel Kane” łamał reguły kina. To nie była historia opowiadana w sposób liniowy, choć wciąż był to klasyczny dramat, to jednak łatwo w nim docenić wczesne efekty specjalne.
„Obywatel Kane” to jeden z tych filmów, który jak „Gwiezdne Wojny” zmienił to, co jest możliwe w kinie po swojej premierze. To była zupełnie nowa droga sposobu opowiadania historii i ukazywania innym filmowcom do czego to medium jest zdolne.
Jest wiele podobieństw zarówno nie tylko między filmami, ale też filmowcami. Orson Welles miał zaledwie 25 lat, gdy stworzył swoje opus magnum, wynajdując nowe metody opowiadania historii. George Lucas był niewiele starszy, gdy rozpoczął pracę nad „Gwiezdnymi wojnami”. Pisałem już wiele o technicznych podobieństwach, które Lucas wyciągnął od Wellesa i „Obywatela Kane’a”, możecie o nich przeczytać tutaj. Dziś jednak chcę się skoncentrować nad tematach i elementach historii z „Obywatela Kane’a”, które George Lucas wykorzystał w opowieści o Anakinie Skywalkerze.
Na początek zaczniemy od „Mrocznego widma”. Niektórzy ludzie (prawdopodobnie najbardziej sławny z nich jest Patton Oswalt) kwestionowali decyzję George’a Lucasa, by pokazać nam ośmioletnią wersję Anakina Skywalkera na początek, ale „Obywatel Kane” ukazuje jak bardzo ta decyzja działa. Jako ośmiolatek, Charles Foster Kane jest zwykłym chłopcem żyjącym w środku niczego, w śnieżnych pustkowiach Kolorado – dokładnie odwrotne środowisko niż Anakina. Nie ma pojęcia, że jest przeznaczony do rzeczy większych, a dorośli wokół niego konspirują, by odesłać go z domu aby nauczył się dróg świata. W „Obywatelu Kanie” to seria szkół, a także znajomość biznesu i bogactwa; w „Gwiezdnych Wojnach” Anakin odchodzi, by rozpocząć szkolenie Jedi. Choć Anakin jest dużo bardziej chętny, aby spełnić swoje marzenie niż Kane, to jednak scena, w której każdy z nich musi się rozstać z własną matką jest bardzo podobna. Po lewej stronie obrazu widzimy siłę, która będzie szkolić chłopca, po prawej niepocieszoną matkę, która musi oddać syna, by ten miał lepsze życie.
Kane jest też figlarny i ma swoją wersję „yipee”. Patrząc na to, że postawa tych dwóch chłopców jest taka bliska, nie zdziwiłbym się, gdybym odkrył, że George Lucas instruował Jake’a Lloyda by ten specjalnie wzorował się na Buddym Swanie, aktorze który zagrał ośmioletniego Kane’a.
Ważne jest to, by w przypadku młodego chłopca, który może osiągnąć wszystko, istniał odpowiedni kontekst, zwłaszcza u tych, którzy upadli jak Charles Foster Kane czy Anakin Skywalker.
Kane ma wielu przyjaciół, którzy pomagają mu i kierują go jego ścieżką, ale żaden nie jest tak ważny jak Jed Leland (świetnie zagrany przez Josepha Cottena). Jed jest początkowo odpowiednikiem Obi-Wana dla Kane’a, zaczynają od bycia najlepszymi przyjaciółmi, a stają się zajadłymi wrogami. Oni jednak wszczynają wojnę na słowa, odwołując się do swoich ideologii, Anakin i Obi-Wan walczą mieczami świetlnymi. Choć w ciągu trwania filmu, władza, bogactwo i wpływy (a także tajne sprawki) niszczą życie Kane’a, staje się on coraz bardziej i bardziej wyalienowany od rzeczy najistotniejszych dla niego. Jest idealistą do czasu, gdy jego wiara w własną nieomylność przeciąga go na złą stronę. Traci przyjaciół, traci wpływy, a wiele z jego gazet bankrutuje. W końcu traci swoją pierwszą żonę, która umiera, a druga żona opuszcza go, powodując w nim gwałtowny wybuch, zakończony wściekłym niszczeniem jej sypialni, zupełnie jak Darth Vader niszczył wszystko w sali operacyjnej, gdy odkrył, że Padme nie żyje.
Jak Anakin, Kane nie ma kogo obarczyć winą za swoje autodestrukcyjne zachowanie, izolację i samotność. Pod koniec swego życia, przybity do wózka, Kane wygląda trochę jak Anakin Skywalker ukazujący się Luke’owi Skywalkerowi pod koniec „Powrotu Jedi”, gdzie zagrał go Sebastian Shaw.
Zarówno Anakin jak i Kane zakończyli swój żywot szepcząc o stracie tego na czym najbardziej im zależało. Dla Kane’a była to szczęśliwość i niewinność swojej młodości, dla Anakina piękno, miłości i rodzina.
„Obywatel Kane” to jeden z tych filmów, który każdy powinien zobaczyć choć raz. Może być trochę niezrozumiały dla młodszych dzieci, ale jak oglądałem go ze swoim trzynastolatkiem, to ten utrzymywał cały czas zainteresowanie filmem. W tym filmie nie ma nic bardziej drastycznego niż w „Gwiezdnych Wojnach”, ale tematy poruszane mają bardziej dorosłą naturę.
Przez lata stał się to jeden z moich ulubionych obrazów i kocham dzielenie się z nim z tą samą pasją i entuzjazmem co „Gwiezdne Wojny”. Mam nadzieje, że sami widzicie podobieństwa między rozwojem i upadkiem Charlesa Fostera Kane’a i Anakina Skywlakera, tak dobrze jak ja.
Film jest dostępny na DVD i Blu-ray, a także można go za niewielką opłatą kupić na Amazonie czy iTunes.
Lord Bart2015-10-20 17:01:42
już trochę bez przesady z tym co inspirowało Lucasa, jakoś mało w to wierzę, natomiast fajnie gdyby po takich tekstach fani SW zapoznali się z... lepszym kinem ;)
Keran2015-10-19 15:45:33
W szkole pani od polskiego puściła nam "Obywatela..." i aż byłem zdziwiony, że w szkole jednak coś ciekawego też można obejrzeć. Z reguły nie lubię tych starych filmów, ale to wyjątek, świetny film.
hackeradyn2015-10-19 11:16:25
Całkowicie się zgadzam. Dla mnie lepszy film niż "Citizen Kane" nie powstał i wątpię, by kiedykolwiek się pojawił.